Osmanlı Devleti'nin Yükselme Dönemi

[eray]

İstanbul’un fethi (1453) ile başlayıp Sokulu Mehmet Paşa'nın ölümüne (1579) kadar süren dönemdir. Dönemin ilk padişahı II. Mehmet'tir (Fatih).

FATİH SULTAN MEHMET DÖNEMİ (1451 - 1481)

* Genç yaşta başa geçen II. Mehmet yükselme dönemi­nin ilk padişahıdır.

İSTANBUL'UN FETHİ (29 MAYIS 1453)

II. Murat’ınölümünden sonra tahta oğlu II. Mehmet geçti. II. Mehmet padişah olur olmaz İstanbul’un fethi için hazırlıkla­ra girişti. II. Mehmet çeşitli sebeplerle İstanbul’un fethini zorunlu görüyordu.

Nedenleri

* Osmanlılar Anadolu ve Rumeli'de geniş topraklara sahip olmuşlardı. Coğrafi bütünlüğün sağlanması için Bizans'a son verilmesi gerekliydi.
* İstanbul, Asya - Avrupa kara yolu ile Karadeniz'den Akdeniz'e ulaşan su yolunun kesiştiği önemli bir ticaret merkeziydi.
* Osmanlı ordusu Anadolu'dan Rumeli'ye, Rumeli'den Anadolu'ya geçmede güçlüklerle karşılaşıyordu.
* Bizans sürekli olarak Avrupa Hristiyan dünyasını Os­manlılara karşı kışkırtıyor, şehzadeler arasında taht kavgalarını kızıştırıyordu.
* Hz. Muhammed'in İstanbul’u fethedecek komutan ve askerleri öven hadisi de manevi açıdan fethi gerektiren nedenler arasındadır.
İstanbul'un fethi için yapılan hazırlıklar:

* Anadolu Hisarı'nın karşısında Rumeli Hisarı (Boğazke­sen) yaptırıldı.
* Bizans'a Balkanlardan gelebilecek muhtemel yardımı engellemek için Edirne'de güçlü bir ordu kuruldu.
* Dört yüz parçadan oluşan güçlü bir donanma hazırlan­dı.
* Bizans'ın Haliç’i büyük zincirlerle kapatmasına karşı gemileri karadan yürüterek Haliç’e indirdi.
* Sahi adı verilen büyük toplar döktürdü.

İstanbul'un Fethi (29 Mayıs 1453):2 yıl süren yoğun hazırlık döneminden sonra İstanbul 6 Nisan 1453'te kuşatıl­dı. 53 gün süren kuşatma sonucunda 29 Mayıs 1453'te İstanbul fethedildi.

Sonuçları

* II. Mehmet'e "Fatih" unvanı verildi.
* İstanbul başkent yapıldı.
* Boğazların egemenliği Osmanlı'nın eline geçti.
* Yükselme Dönemi başladı (1453 -1579).
* Devlet imparatorluk haline geldi.
* Dünya tarihindeki önemi nedeniyle Ortaçağ sona erdi, Yeniçağ başladı.
* Surların büyük toplarla yıkılacağının anlaşılması Avru­pa'da derebeylik sisteminin yıkılmasına zemin hazırladı.

Not: İstanbul’un fethinden sonra Fatih, Ortodoksların himayesini üstlenmiş, böylece Osmanlıların hoşgörüsünü göstermeyi, Hristiyan dünyasındaki ayrılıkların sürmesini ve Ortodoksla­rın desteğini sağlamayı hedeflemiştir.

* Osmanlı Devleti'nin coğrafi bütünlüğü ve güvenliği sağlandı. Türklerin Rumeli'deki varlığı Avrupa tarafın­dan kabullenildi.
* Avrupa'ya kaçan bazı Bizans bilginlerinin yaptığı araş­tırmalar Rönesans ve Coğrafi Keşifler’in oluşumunu hız­landırdı.


Rumeli'de Alınan Yerler

* Belgrat dışında Sırbistan alındı (1459).
* Mora Yarıma­dası alındı.
* Boğdan Beyliği de Osmanlı Devleti'ne "Bağlı Beylik" haline getirildi (1476).
* Bosna ve Hersek alındı (1463).
* Arnavutluk alındı (1479).

Anadolu'da Alınan Yerler

* Cenevizlilerden Amasra alındı (1459).
* Candaroğulları Beyliğine son verilerek Sinop alındı (1460).
* Trabzon Limanı alındı (1461).
* Konya ve Karaman alındı.
* Fatih, Otlukbeli Savaşı'nda (1473) Akkoyunlu hüküm­darı Uzun Hasan'ı yenilgiye uğrattı.

Denizlerde Gelişmeler

* İmroz, Taşoz, Bozcaada, Limni ve Midilli gibi Ege ada­ları alındı.
* Kırım Hanlığı Osmanlı Devleti'ne "bağlı" hale getirildi. (1475)

Not: Kırım'ın alınmasıyla Karadeniz Türk gölü haline geldi. Kara­deniz ticaret yolları denetim altına alındı, ipek Yolu Osmanlı denetimi altına girdi.

Fatih dönemindeki fetihlere ve seferlere bakılınca, belirgin amaçlar görülür:

* Ticaret yollarının denetimini sağlamak
* Anadolu'nun siyasal birliğini sağlamak
* Doğu Roma ve Batı Roma imparatorluklarının mi­rasına sahip olarak büyük bir Akdeniz imparatorlu­ğu kurmak
* Fatih İtalyan ressam Centile Bellini'ye kendi portresini çizdirmiş, İstanbul'la ilgili tablolar yaptırmıştır.
* Bugünkü İstanbul Üniversitesi'nin temeli sayılan ilk yüksek okul olarak "Sahn-ı Seman Medresesini" açtır­mıştır.
* Yönetim anlayışı olarak "ülke padişahındır" anlayışı getirilmiştir. Böylece tam merkeziyetçi bir yönetim sağ­lanmıştır.
* İlk altın parayı bastırmıştır.
* İlk kapitülasyonlar Fatih döneminde Venediklilere veril­miştir (1479).
* Bu dönemde verilen kapitülasyonların sebebi Avrupa'da bir Haçlı Hristiyan Birliği'nin parçalanmasınıönlemekti.
* Devletin düzenli işlemesi için Osmanlı Devleti'nin ana­yasası niteliğinde olan "Kanunname"yi çıkarmıştır. (Kanunname-i Ali Osman)

Not: Fatih Kanunnamesi (Kanunname-i Ali Osman)

Fatih Sultan Mehmet tarafından devletin idari, ekonomik ve hukuki alanlarda yapılan düzenlemelerini içeren kanunna­medir. Fatih kanunnamesinde Padişaha, devletin bekası için kardeşlerini öldürtme yetkisi verilmiştir.

* Ortodoks Patrikliğinin açılmasına izin vererek hoşgörülü bir imparator olduğunu kanıtlamıştır.
* İstanbul’da Topkapı Sarayı inşa edilmiştir (1465-1478).

Not: TOPKAPI SARAYI

Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul’da yaptırılmıştır. Yapımında 1465'te başlayan Topkapı Sarayı 1478'de ta­mamlanmıştır.

700.000 m2 lik bir alan üzerinde yer alan Topkapı Sarayı 19. yy'a kadar padişahların ülkeyi yönettiği merkez olarak kullanılmıştır. 19. yy'da padişahların İstanbul'da yapılan diğer saraylarda ikamet etmeye başlamasıyla boşaltılmıştır. Topkapı Sarayı 3 Nisan 1924'te müzeye çevrilmiştir. Klasik dönem Osmanlı mimari eserleri arasında yer alır.


II. BAYEZİD DÖNEMİ (1481 - 1512)

II. Bayezid zamanı "Yükselme dönemi içinde durgunluk dönemi" olarak adlandırılmıştır. Bu dönemin duraklama olarak adlandırılmasında iki temel etken vardır. Bunlar II. Bayezıd'ın din işlerine devlet işlerinden daha fazla değer vermesi ve Cem olayıdır.

Şehzade Cem Olayı (1481 - 1495)

Osmanlı Devleti'nin bir iç sorunu olan bu olay Cem'in Rodos şövalyeleri tarafından papaya götürülmesi ile dış sorun haline gelmiştir. Bu da sonuç olarak Osmanlı Devletinin iç işlerine karışılmasına yol açmıştır. Avrupalılar Şehzade Cem'i kullanarak sürekli Osmanlı devletine şantaj yapmış­lardır. İççekişmelerden dolayı bu dönemde Osmanlı Devleti kendisinden yardım isteyen İspanya Müslümanlarına gere­ken yardımı gönderemedi.

Osmanlı Devleti'nin fetihleri duraksamıştır. Osmanlıların bir süre tehdit (Haçlı tehdidi) altında kalmasına neden olmuş­tur.

Osmanlı - Venedik Savaşları (1499-1502)

Venedikliler denizlerde Türklere yenildi ve Ege hâkimiyeti Türklere geçmeye başladı. İnebahtı, Modon, Koron, Navarin fethedildi.

Şahkulu Ayaklanması (1511)

Akkoyunlu Devleti'nin yıkılmasından sonra Safevi Devleti'nin hükümdarıŞah İsmail, Anadolu'yu ele geçirmek için Şii propagandasını uygulayarak Anadolu'da karışıklıklar çıkar­mıştır. Bu isyanın temel nedenidir.

Doğu Anadolu Bölgesi'nde çıkan Şahkulu Ayaklanması güçlükle bastırılmıştır. Devletin içinde bulunduğu durumu gören Yavuz Sultan Selim babasına karşı ayaklanarak tahtı ele geçirdi. Babasına karşı isyan ederek başa geçen ilk padişahtır.

I. SELİM (YAVUZ SULTAN SELİM) DÖNEMİ (1512-1520)

Yavuz Sultan Selim kısa süren padişahlığı sırasında Osmanlı Devleti'ni doğu yönünde geniş­letme siyaseti izlemiş, çeşitli İslâm toplumlarını imparatorluk sınırları içine katmıştır.

Bu dönemde devlete yönelik tehdit doğudan geldiğinden dolayı doğuya ağırlık vermiştir.

* Yavuz Sultan Selim yeniçerilerin desteği ile tahta geçen ilk Osmanlı padişahıdır.
* Anadolu'da Türk siyasi birliğini sağlamıştır.
* Kardeş katli yasasının içeriği genişletilmiştir.
* Halife unvanını alarak Osmanlı padişahlarının siyasi otoritesini güçlendirmiştir.
* Çaldıran Seferi yapılmıştır.

Çaldıran Seferi (1514)

1502'de Şah İsmail önderliğinde İran'da kurulan Safevi Devleti, Doğu Anadolu'da Şii propagandası ile hâkimiyet kurmak istiyordu. Yavuz Sultan Selim Safevi tehlikesine son vermek ve Doğu Anadolu'nun güvenliğini sağlamak üzere sefere çıktı.

Çaldıran'da yapılan savaşı Osmanlılar kazandı. (1514)

Sebepleri

* Safeviler'in Anadolu'da Şiiliği yaymak istemeleri
* Safeviler'in Anadolu'da isyanlar çıkarmaları

Sonuçları

* Osmanlı ordusu savaşı kazandı.
* Doğu Anadolu'nun güvenliği sağlanmış oldu.
* Şii sorunu geçici olarak çözümlendi.
* Dulkadiroğulları Osmanlıya katıldı. (Türk birliği tama­men sağlanmış oldu.) (1515)
* Mısır Seferi yapıldı.

Mısır Seferi (1516-1517)

Yavuz Sultan Selim doğuda Safevi tehlikesini bertaraf ettikten sonra İslam dünyasının liderliği önündeki en büyük engel olan Memlüklerüzerine yürüdü. Memlükler ile olan ilişkiler Fatih döneminde bozulmuş, II. Bayezid döneminde savaşlar başlamıştı. Yavuz Sultan Selim, 1516'da Memlükleri Mercidabık Savaşı'nda mağlup etti. Suriye, Filistin ve Lübnan Osmanlı himayesine girdi. İleri harekâta devam eden Osmanlılar 1517'de Ridaniye Savaşı'nda Memlükleri bir kez daha yendi. Bu savaş ile Memlûk Devleti tarihe karıştı.
Nedenleri

* Türk İslam dünyasının lideri olma mücadelesi
* Fatih'ten beri süregelen anlaşmazlığın kesin bir biçimde çözümlenmesi gereği
* Yavuz'un Baharat Yolu'nu ele geçirerek devletin eko­nomik gelirlerini arttırmak istemesi

Sonuçları

* Memluk Devleti'ne son verildi.
* Suriye, Filistin, Mısır, Hicaz Osmanlı topraklarına katıl­dı.
* Halifelik Abbasilerden Osmanlı padişahlarına geçti.

Not: Osmanlılar halifelik makamını ele geçirdikten sonra sultanlık ve halifelik makamını birleştirmişlerdir. Osmanlı padişahları hem sultan hem de halifedirler.

Not:Kırım'ın alınmasıyla İpek Yolu (1475), Mısır'ın alınmasıyla Baharat Yolu (1517) Osmanlı Devleti'nin kontrolüne geçmiş­tir. Ancak bu dönemde Coğrafi Keşifler yaşandığından dolayı bu yollardan gereken fayda sağlanamamıştır.


Örnek Soru:

I. Osmanlı
II. Memluk
III. Selçuklu

Yukarıdaki devletlerin hangilerinde saltanat makamı içinde halifelik anlayışı uygulanmıştır?

A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III


I. SÜLEYMAN (KANUNİ) DÖNEMİ (1520 -1566)

Osmanlı Devleti'nin zirvede olduğu dönemdir. Osmanlı Padişahları içinde en uzun süre tahtta kalan Padişah Kanuni'dir (46 yıl). Fatih'in yaptığı kanunlara önemli ekler yaptığı ve titizlikle uyguladığı için Kanuni unvanı ile bilinir.

* Belgrat'ı, Macarlardan aldı (1521).
* 1526'da Mohaç'ta Macarlarla yapılan savaşı Osmanlılar kazandı.

Mohaç Savaşı ile

* Macaristan Devleti yıkıldı.
* Budin Osmanlı Devleti'nin eline geçti.
* Avusturya'nın başkenti Viyana ilk kez kuşatıldı (1529). Fakat büyük topların getirilmemesi ve kış mevsiminin yaklaşmasıüzerine kuşatma kaldırılmıştır.

Kanuni döneminde Fransızlara kapitülasyonlar verilmiştir. (1535).

Not:Osmanlı Devleti tarafından önce Venediklilere daha sonra Fransızlara ve diğer Avrupalı devletlere verilen ayrıcalıklara kapitülasyon denir. 1535 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Fransızlara kapitülasyonlar verilmiştir.

Fransızlara verilen kapitülasyonlara göre:

* Fransız tüccarlar Osmanlı deniz ve limanlarında ser­bestçe ticaret yapabilecekti.
* Osmanlı Devleti'nde yaşayan Fransızların kendi arala­rındaki davalara Fransız hâkimler bakacaktı.
* Fransız tüccarlar diğer ülke tüccarlarından daha az vergi ödeyecekti.
* Aynı ayrıcalıklardan Türk tüccarlarda yararlanacaktı.
* Kapitülasyonlar her iki ülke hükümdarı hayatta olduğu süre içinde geçerli olacaktı.
* Daha sonraki dönemlerde tahta geçen Padişahlar tarafından kapitülasyonlar yenilenmiştir. 1740 yılında yapılan düzenlemeyle kapitülasyonlar sürekli hale geti­rilmiştir.

Osmanlı Devleti'nin güçlü olduğu dönemde olumsuz etkileri pek fazla hissedilmeyen kapitülasyonlar daha sonraki dö­nemlerde Osmanlı ekonomisini olumsuz şekilde etkilemiştir.

Not: Osmanlı Devleti Fransızlara kapitülasyonlar vererek Hristi­yan birliğini bozmayı, Akdeniz ticaretini canlandırmayı, gümrük gelirlerini artırmayı hedeflemiştir.


* Azerbaycan ve Bağdat alındı.
* Kanuni Osmanlı deniz gücünü de kara ordusu kadar güçlü hale getirmek için Cezayir'e egemen olan Barba­ros'a Kaptan-ı Deryalık verdi. Barbaros Cezayir'i Os­manlı padişahına armağan etti (1533).
* Akdeniz Türk gölü haline geldi. (Preveze Deniz Zaferi ile, 1538.)


Not: Kırım'ın alınması ile Karadeniz Türk gölü haline gelmiştir. (Fatih dönemi, 1475) Preveze Deniz Zaferi ile Akdeniz Türk gölü haline gelmiştir. (1538)

Kanunu Sultan Süleyman döneminde İran üzerine üç sefer yapıldı. Kanuni'nin bu seferleri ile Irak fethedilmiş, İslâm dünyasının en önemli merkezlerinden biri olan Bağdat Türklerin eline geçmiştir.

* Kanuni 1551'de Avrupa'nın deniz üssü sayılan Trablusgarp'ı fethetti.
* Cenevizlilerin vergi vermemesi üzerine Osmanlı, Sakız Adası'nı ele geçirdi. Sakız Adası'nın alınmasıyla Os­manlı Devleti, Ege kıyılarının ve boğazların güvenliğini sağladı.



SOKULLU DÖNEMİ (1566 - 1579)

Kanuni'nin ölümünden sonra tahta çıkan oğlu II. Selim Dönemi'nde devletin genişlemesi devam etti. II. Selim devletin idaresini Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa'ya bı­rakmıştır. Bunun için bu döneme "Sokullu Dönemi" adı verilir.

Bu dönemin önemli olayları:

* Yemen yeniden alındı.
* Sakız Adası alındı.
* Kıbrıs fethedildi (1571).
* İnebahtı Deniz Savaşı yapıldı (1571).

Kıbrıs'ın Osmanlılar tarafından alınması Haçlıları harekete geçirdi. İnebahtı'da demirlemiş olan Osmanlı donanması Haçlılar tarafından tarihte ilk defa büyük ölçüde yakıldı. Fakat kısa bir süre eskisinden daha güçlü bir Osmanlı donanması kurulmuştur.

* Lehistan Osmanlı himayesine alındı.
* Kapitülasyonlar yaygınlaştırıldı.
* Bu dönemde ilk kez İngilizlere kapitülasyonlardan yarar­lanma hakkı verildi.
* Fas himaye altına alındı.
* Sokulu Mehmet Paşa Akdeniz ticaretini canlandırmak ve Akdeniz ile Kızıldenizi birbirine bağlamak amacıyla kanal (bugünkü Süveyş Kanalı) projesini ortaya atmış­tır. Fakat yeterince destek alamadığı için başarısız olmuştur.
* İpek yolu ticaretini canlandırmak Hazar Denizi'ne do­nanma indirmek amacıyla Don-Volga Projesi'ni ortaya atmıştır. Bu projede aynışekilde yeterince ilgi görmedi­ği için başarısız oldu.
* İç ticareti geliştirmek için Marmara projesi ortaya atıldı, fakat bu da diğerleri gibi başarısız oldu.
* Sokullu Mehmet Paşa'nın öldürülmesiyle Osmanlı tarihinin "Yükselme Dönemi" sona ermiş, "Duraklama Dönemi" başlamıştır (1579).